معرفی ساز نی انبان

[آســرِه¡]

معرفی ساز نی انبان​

نی‌انبان سازی هوا صدا، با لوله‌های صوتی مضاعف (دوتایی) است. این ساز کمی بزرگتر از دوزله معمولی (گاه با هفت سوراخ) است که انتهای قمیش دار آن به کیسه‌‌ای به نام “انبان” الصاق و دقیقاً “هواگیری” شده‌ است تا از این نقطه‌ی اتصال هوا خارج و داخل نشود. این ساز، بومی است و اغلب در مجالس عروسی و بزم نواخته می‌شود. این ساز، شناخته شده‌ترین ساز موسیقی جنوب ایران است. سازی که در استان بوشهر، خوزستان، هرمزگان و کرمان از جایگاه ممتازی برخوردار است. این ساز در کشورهای مختلف نام‌های گوناگون دارد، مانند: نی حمونه، خیکنای، نی مشکی، نی همبونه، نی تکی، نی جفتی، دوزله و …

 

[آســرِه¡]

تاریخچه ساز نی انبان​

ساز نی‌انبان همان‌طور که از نامش پیداست از دو جزء نی و انبان تشکیل شده است. همین نکته نشان می‌دهد که این ساز متشکل از ابتدایی‌ترین وسایلی است که انسان می‌توانسته از آن ساز بسازد.
این، نشان از قدمت این ساز دارد. برخی پژوهشگران بر روی نقش‌های طاق بستان تصاویری از نواختن نی‌انبان توسط یک نفر را دیده‌اند، این تصاویر قدمت این ساز را به دورهی ساسانیان برمی‌گرداند.
این ساز، در گستره‌ی جزایر خلیج‌فارس و عمدتاً ایران قرار گرفته‌است و احتمال انتقال آن از ایران به کشورهای دیگر بسیار زیاد است. حتی به گفته برخی کارشناسان، این ساز ابتدا در ایران ساخته و مورد استفاده بوده و در طول سال‌ها به کشورهای دیگر منتقل شده‌است.

 

[آســرِه¡]

نی انبان در کشورهای اروپایی، هند، آفریقا در دسترس است ولی در ساختار و یا شکل متفاوتند. این ساز سنتی در همه استان‌های جنوبی کشور و جزایر خلیج فارس نواخته می‌شود.
بعضی از اساتید دانشگاه‌های اروپا هم اعتقاد دارند که این ساز از خلیج فارس آمده و ساخته فارس‌ها می‌باشد. بوشهری‌ها معتقدند که این ساز ساخته آن‌هاست و به همین دلیل برای زنده نگه داشتن آن بسیار تلاش می‌کنند. منوچهری دامغانی شاعر قرن پنجم هم در آثارش به نی‌انبان اشاره می‌کند یا اثیرالدین شاعر قرن ششم هم از آن یاد کرده است. همه مستندات این ساز در مورد بوشهر به حدود ۲۰۰ سال پیش بر می گردد هرچند به احتمال زیاد قبل از آن هم استفاده می شده است.

 

[آســرِه¡]

ساختمان ساز نی انبان​

به طور کلی این ساز از اجزا زیر تشکیل شده است:
• پوست (انبان، حمبون): یک مشک یا پوست دباغی شده حیوان است. به عنوان محل ذخیره ی هوا قرار می‌گیرد. این پوست یکپارچه است و از قسمت گردن، از داخل کور می‌شود. یک دهانی (محل دمیدن) در محل سوراخ یکی از دست‌ها است. در محل سوراخ دست دیگر، دسته‌ی نی انبان قرار دارد. قسمت پایینی پوست از داخل، در یک نقطه جمع و بسته می‌شود.
بنابراین مخزن آماده شده یک مجرای ورود هوا (دهانی) و یک مجرای خروج هوا (دسته نی انبان) دارد. دسته‌ی نی انبان را طوری می‌سازند که زبانه‌ها داخل دسته قرار بگیرند.
پوست، از چهارپایانی مثل بز ، گوسفند و … ساخته می‌شود كه طی مراحی تمیز شده و در آب و آهك مدتی نگهداری می‌شود و سپس رنگ زده می‌شود .

 

[آســرِه¡]

تصویر ساختمان ساز نی‌انبان

• دسته: دسته‌ی نی انبان غلاف چوبی ناودانی شکلی است که داخل آن دو عدد نی زبانه دار قرار دارد و نی‌ها با موم در داخل دسته ثابت می‌شوند. روی هر نی شش سوراخ صوتی در قسمت جلو ایجاد شده اند و بر سر هر کدام از نی‌ها، زبانه‌ای یک لایه قرار گرفته است. دسته از چوب درخت سدر یا كنار ساخته شده می شود.
• زبانه‌ها: از جنس نی هستند.
• دهانی: به شکل قرقره‌ای ومحل دمیدن در نی انبان است.

 

[آســرِه¡]

نحوه ی نواختن ساز نی انبان​

نوازنده، قبل از نواختن، انبان ساز را با فوت کردن (دمیدن) در دهانی، پر از هوا می‌کند. بعد دسته نی انبان را در دست‌های خود می‌گیرد و شروع به نواختن می‌کند. فشار هوای داخل مخزن باعث ارتعاش زبانه‌ها می‌شود و صدای ایجاد شده، با بستن (گرفتن) یا باز گذاشتن سوراخ‌های نی‌ها تغییر می‌کند.
هردو نی باید صدای یکسانی تولید کنند. در نی انبان، زبانه‌ها داخل مخزن هوا قرار دارند و با ل*ب‌های نوازنده تماس ندارند. در نی انبان این امکان برای نوازنده وجود دارد که با استفاده از هوای ذخیره شده در نی انبان بتواند لحظاتی ساز را بدون دمیدن به صدا در آورد. مخزن هوای نی انبان دربغل نوازنده قرار می گیرد و او با آرنج و بازو های خود از دو طرف به مخزن فشار می‌آورد. بنابراین، چون این ساز مخزن ذخیره‌ی هوا دارد نیازی به استفاده از تکنیک نفس برگردان در نواختن آن نیست.

 

[آســرِه¡]

موارد استفاده نی انبان​

نی انبان اغلب در مجالس عروسی و شادمانی نواخته می‌شود. رپرتوار آن شامل ترانه‌ها و قطعات مختلفی، چون حاجیونی، شکی، چوبی‌ها یا آهنگ‌های رق*ص است. در قسمت‌های غربی استان بوشهر از نی انبان در مراسمی، چون مولودی و زار نیز استفاده می‌کنند.

سازهای همراهی کننده‌ی نی انبان​

دایره و تمبک و دمام از سازهای همراهی کننده نی انبان، در بوشهر هستند که در مراسم‌های شادی نوازنده‌ها این سازها را با هم می‌نوازند.

شرایط نگهداری ساز نی انبان​

• قبل از نواختن ابتدا كمی با نفس گرم، آهسته پیکک را گرم كنید (مخصوصا در هوای سرد)
• تا جایی كه می‌توانید مراقب باشید آب دهان داخل پیکک نرود.
• هرگز بیش از توان صدایی پیکک در آن ندمید.
• پوست نی انبان را معمولا با روغن كنجد چرب کنید تا حالت چرمی و كشسانی آن همواره حفظ شود.

 

[آســرِه¡]

نوازندگان مشهور ساز نی انبان​

از نوازندگان معروف این ساز می‌توان به خماس، حسین توانا، استاد محمد جنجال، کریم ادریس پور و محسن شریفیان اشاره کرد.

ثبت ملی و جهانی نی انبان​

نی انبان، شناخته شده‌ ترین ساز موسیقی جنوب ایران است. سازی که در استان بوشهر، خوزستان، هرمزگان و کرمان از جایگاه ممتازی برخوردار است. بدین سبب با تلاش محسن شریفیان (پژوهشگر حوزه موسیقی) و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خوشبختانه در ۲۲ مهر ۱۳۹۴، نی انبان، با عنوان «مهارت ساختن و نواختن نی‌انبان در گستره ی ملی» با شماره ۷۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این ساز پس از ثبت در فهرست میراث ناملموس ایران، در تلاش برای رسیدن به فهرست میراث جهانی یونسکو است.

منبع: سایت فرهنگ‌سازان